Πολιορκημένοι, αλλά ελεύθεροι

Η ιστορία είναι το κοινό παρελθόν μας, αλλά και το μέλλον που κτίζουμε όλοι μαζί και ο καθενάς ξεχωριστά. Κάποια συγκεκριμένα ιστορικά γεγονότα, μάλιστα, χαράζονται στην κοινωνική μνήμη ως περιστατικά που άλλαξαν τη ροή της ιστορίας και καθόρισαν το παρόν που ζούμε εμείς σήμερα. Ένα από αυτά είναι η είσοδος των τανκς στην Πολυτεχνική της Αθήνας στις 17 Νοεμβρίου 1973.

Η 17^η Νοεμβρίου είναι ημέρα συμβολική. Η επαναστατικότητα, η αγωνιστικότητα, η δίψα για ελευθερία, για ολοκληρωμένη παιδεία, για ανεμπόδιστη ζωή στάθηκε απέναντι στην ψυχρότητα των όπλων, των πολεμικών οχημάτων, των ένστολων διμοιριών, που αντιπροσώπευαν ένα δικτατορικό καθεστώς.

Τη μάχη κέρδισε η δικτατορία των Συνταγματαρχών. Τη μάχη, όχι τον πόλεμο. Ο λαός νίκησε στον πόλεμο, λίγο καιρό αργότερα, με την πτώση της χούντας. Τα θύματα του καθεστώτος δεν πέθαναν άσκοπα, δεν χάθηκαν, δε χαραμίστηκαν. Πάνω στα κόκκαλά τους οικοδομήθηκε η ελευθερία. Όχι η απόλυτη, αλλά τουλάχιστον η σχετική ελευθερία, η οποία σήμερα γίνεται προσπάθεια να καταπατηθεί ξανά. 

Πρέπει να αναφέρω, πριν διηγηθώ τα γεγονότα των ημερών, που έμειναν στην ιστορία ως ημέρες του Πολυτεχνείου, πως η χούντα είχε απαγορεύσει τις φοιτητικές εκλογές στα Πανεπιστήμια και πως υποχρέωνε τους αντιφρωνούντες φοιτητές να στρατολογηθούν. Επιπλέον, επέβαλε μη εκλεγμένους επικεφαλής των φοιτητικών συλλόγων στην Εθνική Φοιτητική Ένωση Ελλάδας (ΕΦΕΕ).

Το πρώτο δείγμα αντίστασης των φοιτητών φάνηκε με την κατάληψη της Νομικής το Φεβρουάριο του 1973. Από την ταράτσα του κτιρίου της Νομικής κρεμόταν, κατά τη διάρκεια της κατάληψής της,  γραμμένος σε πανό ο ακόλουθος όρκος: «Εμείς οι φοιτηταί των Ανωτάτων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων ορκιζόμαστε στo όνομα της ελευθερίας να αγωνισθούμε μέχρι τέλους για την κατοχύρωση: α) των ακαδημαϊκών ελευθεριών, β) του πανεπιστημιακού ασύλου, γ) της ανακλήσεως όλων των καταπιεστικών νόμων και διαταγμάτων».

Η κατάληψη της Νομικής πυροδότησε μια σειρά πράξεων εκ μέρους των φοιτητών, οι οποίοι πήραν στα χέρια τους την κατάσταση και αποφάσισαν να διεκδικήσουν ένα πιο δίκαιο μέλλον, ακόμη και αν αυτό απαιτούσε τη θυσία ανθρώπινων ζωών. Ο αγώνας των φοιτητών ήταν ξεκάθαρα αντιφασιστικός και αντιιμπεριαλιστικός.

Το χρονικό της κατάληψης του Πολυτεχνείου

Τρίτη 13 Νοεμβρίου 1973: Ο Υπουργός Παιδείας καλεί τους φοιτητές να δεχθούν αναβολή των εκλογών.

Τετάτη 14 Νοεμβρίου 1973: Οι φοιτητές καλούν συνελεύσεις. Γίνεται Παμπολυτεχνική Συνέλευση για να πιεστεί η Σύγκλητος να δώσει την τυπική άδεια για την διεξαγωγή συνελεύσεων. Παράλληλα, οργανώνεται Παμφοιτητική συνέλευση στη Νομική. Τελικά, πραγματοποιούνται Γενικές Συνελεύσεις στο Πολυτεχνείο. Ακολουθούν Συνελεύσεις φοιτητών στη Νομική και την Ιατρική. Μάλιστα, οι φοιτητές της Νομικής εκδίδουν ψήφισμα, με το οποίο ζητούν:

·      ανάκληση των αποφάσεων της Χούντας για τη διεξαγωγή των φοιτητικών εκλογών

·      εκδημοκρατισμό των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων

·      αύξηση των δαπανών για την παιδεία στο 20% του προϋπολογισμού

·      ανάκληση του Ν.1347 για την αναγκαστική στράτευση των φοιτητών

Προκειμένου ο αγώνας των φοιτητών να γίνει γνωστός τοις πάσι και για να μεταφέρονται αυτούσιες οι εξελίξεις, οι φοιτητές στήνουν πειρατικό ραδιοφωνικό σταθμό. Εκφωνητές του σταθμού είναι η Μαρία Δαμανάκη και ο Δημήτρης Παπαχρήστου. Επιπλέον, στο Πολυτεχνείο εγκαταθίστανται πολύγραφοι, που δουλεύουν μέρα - νύχτα, για να πληροφορούν τους φοιτητές και τον υπόλοιπο κόσμο για τις αποφάσεις της Συντονιστικής Επιτροπής και των φοιτητικών Συνελεύσεων. Συγκροτούνται συνεργεία φοιτητών, που γράφουν συνθήματα σε πλακάτ, σε τοίχους, στα τρόλεϊ, στα λεωφορεία και στα ταξί, για να τα γνωρίσουν όλοι οι Αθηναίοι. Στο Πολυτεχνείο οργανώνεται εστιατόριο και νοσοκομείο, ενώ ομάδες φοιτητών αναλαμβάνουν την περιφρούρηση του χώρου, ξεχωρίζοντας τους ενθουσιώδεις και δημοκράτες Αθηναίους από τους προβοκάτορες.

Ακολουθούν επεισόδια. Οι φοιτητές της Νομικής μεταφέρονται στο Πολυτεχνείο και συνεχίζουν τη διαμαρτυρία τους εκεί.

Πέμπτη 15 Νεμβρίου 1973: Πολίτες φτάνουν στο Πολυτεχνείο. Γίνεται διαδήλωση και ακολουθούν άγρια επεισόδια. Από τους εκφωνητές του ραδιοφωνικού σταθμού γίνεται έκκληση προς τον Ερυθρό Σταυρό και προς γιατρούς για παροχή πρώτων βοηθειών. Στήνονται οδοφράγματα, για τα οποία χρησιμοποιούνται λεωφορεία, τρόλεϊ και διάφορα τυχαία αντικείμενα. Πέφτουν οι πρώτοι πυροβολισμοί.

Παρασκευή 16 Νοεμβρίου 1973: Η άγρια μάχη μεταξύ των καταληψιών και των αστυνομικών συνεχίζεται.

Σάββατο 17 Νοεμβρίου 1973: Ο στρατός κάνει την εμφάνισή του στο Πολυτεχνείο.  Στις 2 το πρωί τα τανκ φτάνουν έξω από το Πολυτεχνείο. Οι φοιτητές φωνάζουν «Είστε αδέλφια μας. Όχι άλλο αδελφικό αίμα. Ο στρατός μαζί μας». Οι εκφωνητές του σταθμού κάνουν έκκληση προς τους άντρες του στρατού που στέκονται έξω από το Πολυτεχνείο να μην επιτεθούν και τους αποκαλούν αδέλφια τους. Γίνεται προσπάθεια διαπραγμάτευσης από την πλευρά των φοιτητών, αλλά απορρίπτεται. Στις 3 ένα τανκ πέφτει στην πύλη του πολυτεχνείου και την γκρεμίζει. Ακολουθούν δολοφονίες και συλλήψεις. Το τελευταίο μήνυμα του Παπαχρήστου από το μικρόφωνο: «Τώρα μπαίνουν μέσα. Βλέπω έναν  έφεδρο ανθυπολοχαγό. Ξέρω τι με περιμένει. Εδώ Πολυτεχνείο! Εδώ Πολυτεχνείο! Αγαπητοί ακροατές, θα διακόψουμε για λίγο τη μετάδοση. Μείνετε στους δέκτες σας, στο ίδιο μήκος κύματος». Ακολουθεί ο Εθνικός Ύμνος. Οι στρατιωτικοί εισβάλλουν και συλλαμβάνουν τους εκφωνητές. Ο σταθμός καταστρέφεται για να χρησιμοποιηθεί από το στρατό και την αστυνομία. Πολλοί φοιτητές βρίσκουν καταφύγιο σε γειτονικές πολυκατοικίες. Ελεύθεροι σκοπευτές της αστυνομίας ανοίγουν πυρ από γειτονικές ταράτσες, ενώ άνδρες της ΚΥΠ καταδιώκουν τους εξεγερθέντες.

Σύμφωνα με την επίσημη ανακοίνωση της Αστυνομίας, στις 17 Νοεμβρίου συνελήφθησαν 840 άτομα. Όμως, μετά τη Μεταπολίτευση, αξιωματικοί της Αστυνομίας, ανακρινόμενοι, ανέφεραν ότι οι συλληφθέντες ξεπέρασαν τα 2400 άτομα. Οι νεκροί επισήμως ανήλθαν σε 34 άτομα. Στην ανάκριση που διενεργήθηκε το φθινόπωρο του 1975 εναντίον των πρωταιτίων της καταστολής εντοπίστηκαν 21 περιπτώσεις θανάσιμου τραυματισμού. Ωστόσο, τα θύματα πρέπει να ήταν πολύ περισσότερα, διότι πολλοί βαριά τραυματισμένοι, προκειμένου να διαφύγουν τη σύλληψη, αρνήθηκαν να διακομιστούν σε νοσοκομείο.

Τα νούμερα (που μακάρι να μην είχαν καμιά άλλη αξία, πέρα από την αριθμητική):

·      Νεκροί 18 πλήρως βεβαιωθέντες

·      Νεκροί τουλάχιστον 16 βασίμως προκύπτοντες

·      Τραυματισμένοι  1103 πολίτες και 61 αστυνομικοί

·      Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν στη δίκη του Πολυτεχνείου: 34.000 σφαίρες η αστυνομία, 300.000 ο στρατός

Τα παρατράγουδα

Ο Κ. Λαλιώτης είχε προτείνει παλιότερα η πορεία του Πολυτεχνείου να γίνει πορεία εναντίων της τρομοκρατείας, να μην κατευθυνθεί στην Αμερικάνικη Πρεσβεία. Αυτό βέβαια, είναι μονάχα η άποψη ενός πολιτικού. Όμως, τυχαίνει να είναι δήλωση αντιπροσωπευτική της προσπάθειας πολλών να αλλοιώσουν το νόημα των περιστατικών του Πολυτεχνείου, να κατακερματίσουν την εξειδανικευμένη εικόνα του στο μυαλό των πολιτών και ,γιατί όχι, να το συνδέσουν με την τρομοκρατία, έννοια αρνητική και.. τρομακτική για έναν πολίτη.

Στην πορεία για το Πολιτεχνείο, εν έτει 2011, παρευρέθηκαν 7.000 αστυνομικοί, ίσως περισσότεροι από αυτούς που στράφηκαν εναντίων των φοιτητών το βράδυ του Πολυτεχνείου. Φυσικά, το κλίμα τον τελευταίο καιρό μυρίζει μπαρούτι στην Αθήνα και η παρουσία των αστυνομικών ήταν καθοριστική, ίσως, για να μη συμβούν επεισόδια και να κυλήσει ομαλά η πορεία. Αλλά αν το σκεφτούμε λίγο ευρύτερα, δεν είναι κάπως ειρωνικό να υπάρχει τόση αστυνόμευση σε μια επέτειο; Ναι, είναι. Αλλά προκύπτει σχεδόν λογικά, αφού πολλοί θα ήθελαν να μπαχαλέψουν και αυτή τη μέρα, να καταστρέψουν μια ακόμη μνήμη του έθνους.

Βέβαια, και οι μαχητές του Πολυτεχνείου δε στάθηκαν πάντοτε στο ύψος των περιστάσεων. Πολλοί υποστηρίζουν, ότι η επαναστατική φουρνιά που πρωτοστάτησε στο Πολυτεχνείο ήταν αυτή που αργότερα αλλαξοπίστησε και οδήγησε τη χώρα προς την καταστροφή. Δε μπορώ να γνωρίζω πως εξελίχθηκε η ζωή του κάθε αγωνιζόμενου στο Πολυτεχνείο φοιτητή. Γνωρίζω μόνο κάποιες πληροφορίες για εκείνους που έγιναν ένα είδος σταρ, θα έλεγα. Θεωρώ πως κάποια πράγματα πρέπει να τα έχουμε ως πρότυπα, ακόμα και αν ασυναίσθητα τα εξειδανικεύουμε, ακόμα και αν δε λογαριάζουμε το μετά. Δε μπορώ να κρίνω αν η γενιά του Πολυτεχνείου ξεπουλήθηκε ή όχι. Εγώ τους θαυμάζω μονάχα για την παρουσία τους εκεί, για αυτό που κατάφεραν, γιατί ναι κατάφεραν κάτι και όχι κάτι μικρό, αλλά κάτι μεγάλο.

Ας μας μείνει:

·      η αγάπη των αγωνιζομένων φοιτητών για την πατρίδα τους

·      η θέλησή τους για παιδεία, παρότι είχαν ήδη εισαχθεί στα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα

·      το πείσμα τους να πετύχουν το στόχο τους, ακόμη και αν αυτό τους κόστιζε τη ζωή

·      η οργανωτικότητα και η σοβαρότητα, αλλά και η αναγκαιότητα του αγώνα

·      η ανάγκη τους να πάρουν την κατάσταση στα χέρια τους, να ηγηθούν για να ελευθερωθούν και να ελευθερώσουν

Κάποια πράγματα είναι άσπιλα, είναι ανόθευτα. Η ελευθερία είναι ανόθευτη. Η θέληση για ελευθερία είναι πηγαία. Σήμερα, θα ήταν υπερβολή να υποστηρίξουμε πως ζούμε υπό δικτατορικό καθεστώς. Οδεύουμε, όμως, προς τα εκεί. Η ελευθερία μας θίγεται με μέσα που εμείς δεν αντιλαμβανόμαστε. Με τις ηλίθιες εκπομπές της τηλεόρασης, με το χαμηλό επίπεδο δημοσιογραφίας, με τις καταιγιστικές διαφημίσεις. Η θέληση για ελευθερία πρέπει να είναι πάντα ξύπνια μέσα μας. Η ελευθερία δεν επιδέχεται περιορισμούς, παλεύει συνεχώς με το ζυγό της.

Αυτό που πρέπει να μας μείνει από το Πολυτεχνείο, είναι ότι η ελευθερία διεκδικείται και κερδίζεται. Ένα παραμύθι είναι το Πολυτεχνείο, και μάλιστα με happy end. Ποιος είπε ότι τα happy ends δεν έχουν κόστος???

Επιμέλεια: Μαρία