ΣΗΜΕΙΟ ΑΝΑΦΛΕΞΗΣ

Η διασημότητα δεν εξασφαλίζει πάντοτε ποιότητα. Ούτε η ποιότητα εξασφαλίζει, βεβαίως, πάντοτε διασημότητα. Όμως, όταν ποιότητα και διασημότητα συναντώνται, το αποτέλεσμα είναι απερίγραπτο.

Εγώ εδώ θα αντιπαραβάλω 2 φωτογραφίες που έχουν επηρεάσει σε τεράστιο βαθμό τον κόσμο, έχουν τραβηχθεί στα πλαίσια δημοσιογραφικών ρεπορτάζ και έχουν τεράστια απήχηση, όχι απλά γιατί έχουν τη δύναμη να συγκινήσουν, αλλά γιατί κρύβουν μέσα τους βαθειές αλήθειες, αποκαλύπτουν. Αποκαλύπτουν τα «κακώς κείμενα» του κόσμου όπου ζούμε, αλλά και τον πραγματικό χαρακτήρα της δημοσιογραφίας, που στόχος της είναι να τρυπώνει στα πιο σκοτεινά σημεία και να δίνει φως, να ανοιγει τα μάτια, να ενημερώνει.

Οι φωτογραφιες αυτές, για μένα, διαθέτουν ποιότητα και επάξια κέρδισαν διασημότητα και έγιναν σύμβολα. Βεβαίως, η ερμηνεια τους είναι υποκειμενική. Εγώ θα προσπαθήσω να δώσω τη δική μου ερμηνεία και να τις συσχετίσω. Είναι ανάγκη, πάντως, να ληφθεί υπόψην πως δεν πρόκειται για καλλιτεχνικές φωτογραφίες, αλλά για φωτογραφίες που εκδόθηκαν σε εφημερίδες στα πλαίσια κάποιου ρεπορτάζ.

Aυτή φωτογραφία τραβήχθηκε από τον Malcom Browne στις 11 Ιουνίου 1963 στη Σαϊγκόν του Βιετνάμ και τιμήθηκε με βραβείο Πούλιτζερ την ίδια χρονιά. Απεικονίζεται ο Θιχ Κουάνγκ Ντουκ (Thich Quang Duc, κατά κόσμον Lam Van Tuc), ένας βουδιστής μοναχός ο οποίος αυτοπυρπολήθηκε δημόσια,  λουσμένος με 5 γαλόνια βενζίνη, θέλοντας να διαμαρτυρηθεί για τον πόλεμο του Βιετνάμ και την καταπίεση των βουδιστών από τον πρόεδρο Νγκο Ντινχ Ντιέμ (Ngo Dinh Diem). Ο πρόεδρος συνεργαζόταν με τους ρωμαιοκαθολικούς προσηλυτιστές, οι περισσότεροι των οποίων διέθεταν ιδιωτικούς στρατούς, για μαζικό εκχριστιανισμό του πληθυσμού διαφόρων περιοχών.

Ο αυτόπτης μάρτυρας Νταίηβιντ Χάλμπερσταμ (David Halberstam, 1934 - 2007), ο γνωστός αμερικανός δημοσιογράφος των «New York Times», δήλωσε γεμάτος θαυμασμό ότι ο Θιχ Κουάνγκ Ντουκ παρέμεινε εντελώς ακίνητος καθ’ όλη την διάρκεια της θανάσιμης μαρτυρικής διαμαρτυρίας του «δίχως να κουνήσει έστω κι έναν από τους μυς του, δίχως να βγάλει τον παραμικρό ήχο». Σε όλη τη διάρκεια του μαρτυρίου του παρέμεινε ακινητοποιημένος στη «στάση του λωτού». Σκοπός του θανάτου του ήταν να επέλθει στο Βιετνάμ ισότητα ανάμεσα στους αλλόθρησκους και να γίνει σεβαστός ο βουδισμός.

Το σώμα του μοναχού τάφηκε μετά από λίγες μέρες (στις 19 Ιουνίου), αφού έγινε κανονική αποτέφρωση, όπως ορίζει η θρησκεία του. Όμως, έμεινε άθικτη η καρβουνιασμένη καρδιά του, η οποία τιμήθηκε έκτοτε από τους ομοθρήσκους του ως εικόνα της «Ιερής Καρδιάς» και τοποθετήθηκε σε ένα γυάλινο δισκοπότηρο στην παγόδα Ξα Λόϊ (Xa Loi), ενώ ο ίδιος ο μοναχός χαιρετίστηκε ως «μποντισάτβα» («bodhisattva», δηλαδή «φωτεινή ύπαρξη» που κατέρχεται από την Νιρβάνα σε ενσάρκωση για να βοηθήσει τους ανθρώπους).

Η δεύτερη αυτή φωτογραφία τραβήχθηκε το 2005 από την Deanne Fitzmaurice,  φωτογράφο της εφημερίδας San Francisco Chronicle. Το παιδί που απεικονίζεται, είναι ένα 9χρονο Ιρακινό αγόρι το οποίο τραυματίστηκε σοβαρά από αμερικάνικη βόμβα στο Ιράκ. Οι Αμερικάνοι γιατροί που τον ανέλαβαν, προκειμένου να του σώσουν τη ζωή τον μετέφεραν στο νοσοκομείο του Όκλαντ, στις ΗΠΑ. Η Deanne Fitzmaurice κέρδισε το βραβείο Πούλιτζερ το 2005 για μια σειρά φωτογραφιών, στις οποίες συμπεριλαμβανόταν και η παραπάνω.

Το αγόρι υποβλήθηκε σε μία σειρά ριψοκίνδυνων επεμβάσεων. Όμως, η θέληση του για ζωή το βοήθησε να επιβιώσει. Λίγο πριν τραβηχθεί η φωτογραφία λέγεται πως το αγόρι είχε ταραχθεί, γιατί τα υπόλοιπα παιδάκια το κορόιδευαν για την άσχημη εμφάνισή του. Οι νοσοκόμες, για να το ηρεμήσουν, του έδωσαν να ζωγραφίσει. Εκείνο ζωγράφισε ένα αεροπλάνο να ρίχνει βόμβες...

ΑΧΑ, ΚΑΙ ΤΟ ΛΟΙΠΟΝ; 

Η αυτοπυρπόληση είναι μια έννοια που δυσκολεύομαι πολύ εγώ προσωπικά να συλλάβω. Είναι αυτοκτονία με τη μορφή διαμαρτυρίας. Ο Θιχ Κουάνγκ Ντουκ δεν είναι ο μόνος που χρησιμοποίησε αυτή τη μέθοδο. Απλά η δική του περίπτωση απασχόλησε πολύ τον Τύπο, τουλάχιστον στο εξωτερικό. Υπάρχουν εκατοντάδες παρόμοια κρούσματα, ακόμα και στην χώρα μας, παρ’ ότι αποσιωπούνται συχνά από τα μέσα. Το άτομο που φτάνει στο σημείο να αυτοπυρποληθεί αντιπροσωπεύει, συνήθως, μια ευαίσθητη κοινωνική ομάδα, της οποίας τα δικαιώματα υπερασπίζεται. Φτάνοντας στο ύστατο σημείο της απηύδισης και πιστεύοντας ότι δεν μπορεί να κάνει κάτι παραπάνω επιλέγει να γίνει μάρτυρας, ελπίζοντας οι τελευταίες του κραυγές για ελευθερία να θορυβήσουν τους υπεύθυνους.

Δεν ξέρω, όμως, κατά πόσον η αυτοπυρπόληση είναι διαμαρτυρία ή φυγή. Διότι, ο πραγματικός αγώνας, για μένα τουλάχιστον, όταν επιλέγεις να ακολουθήσεις το δρόμο του αγώνα, είναι να μείνεις και να αντιμετωπίσεις όλες τις αντίρροπες δυνάμεις που έρχονται με λύσσα κατά πάνω σου.

Βεβαίως, ο μοναχός που εικονίζεται στην ανωτέρω φωτογραφία, δεν διέθετε τη δική μας φιλοσοφία ζωής, δε σκεφτόταν, δηλαδή, με τον τρόπο που εμείς οι Μεσόγιοι σκεφτόμαστε. Εκείνος ήταν Βιετναμέζος και Βουδιστής. Πάντως και για το Βουδισμό, αλλά και για το Χριστιανισμό αυτός που αυτοπυρπολείται διαμαρτυρόμενος είναι μάρτυρας.  Εγώ, όμως, θέτω τον προβληματισμό περί αυτοπυρπολισμού στα κοινωνικά και πολιτισμικά πλαίσια όπου βρίσκομαι.

Θα αντιπαραθέσω την αμφισβήτησή μου για αυτή τη μέθοδο διαμαρτυρίας με το παράδειγμα του 9χρονου Ιρακινού. Το παιδί αυτό αυτοπυρπολείται καθημερινά, αλλά κάθε πρωί ξαναξυπνάει ζωντανός, μα όχι αρτιμελής. Νιώθει πόνο όμοιο με το να βάζει φωτιά στον εαυτό του και μπορεί να μην παλεύει για κάποιο ιδανικό, αλλά αγωνίζεται σκληρά για τη ζωή του. Είναι πολύ μικρός (ή τουλάχιστον ήταν το 2005 που τραβήχθηκε η φωτογραφία, τώρα δεν ξέρω καν αν ζει), αλλά μαρτυρά κάθε μέρα ξανά και ξανά, χωρίς να φταίει για κάτι και χωρίς να έχει επιδιώξει να γίνει μάρτυρας.

Τελικά, ποιος είναι ο πραγματικός αγωνιστής; Αυτός που προγραμματίζει τον αυτοπυρπολισμό του και καλεί και τον Τύπο (γιατί έτσι έγινε στην περίπτωση του βουδιστή μοναχού), ή αυτός που "αυτοπυρπολείται" μόνος σε ένα δωμάτιο νοσοκομείου; Τελικά, αφού αναζητούμε τόσο απεγνωσμένα να χρήσουμε κάποιον ήρωα (και εμείς και τα μίντια, φυσικά),  ποιος είναι πιο κοντά στον ορισμό του ήρωα, όπως τον έχουμε στο μυαλό μας;

 Τελειώνοντας την παρούσα δημοσίευση, θέλω να παραθέσω ένα πολύ όμορφο ποιήμα, που είναι σχετικό με το θέμα που εξετάζω:

Κοιτάχτε μπήκε στη φωτιά! είπε ένας από το πλήθος.

Γυρίσαμε τα μάτια γρήγορα. Ήταν

στ’ αλήθεια αυτός που απόστρεψε το πρόσωπο, όταν του

μιλήσαμε. Και τώρα καίγεται. Μα δε φωνάζει βοήθεια.

Διστάζω. Λέω να πάω εκεί. Να τον αγγίξω με το χέρι μου.

Είμαι από τη φύση μου φτιαγμένος να παραξενεύομαι.

Ποιος είναι τούτος που αναλίσκεται περήφανος;

Το σώμα του το ανθρώπινο δεν τον πονά;

Η χώρα εδώ είναι σκοτεινή. Και δύσκολη. Φοβάμαι.

Ξένη φωτιά μην την ανακατεύεις, μου είπαν.

Όμως εκείνος καίγονταν μονάχος. Καταμόναχος.

Κι όσο αφανίζονταν τόσο άστραφτε το πρόσωπο.

Γινόταν ήλιος.

Στην εποχή μας όπως και σε περασμένες εποχές

άλλοι είναι μέσα στη φωτιά κι άλλοι χειροκροτούνε.

Ο ποιητής μοιράζεται στα δυο.

(Τάκης Σινόπουλος, Ο καιόμενος)

 Επιμέλεια: Μαρία